Atopowe Zapalenie Skóry – co to jest AZS i kto może zachorować?

Skóra pełni w ciele człowieka wiele funkcji. Jest niezwykle istotnym narządem, przy czym jednym z największych. Podstawową funkcją skóry jest ochrona narządów wewnętrznych. Ponadto skóra chroni organizm przed wnikaniem weń mikroorganizmów, bakterii, wirusów, grzybów, a nawet alergenów. Jest także barierą ochronną przed szkodliwym wpływem czynników pogodowych, np. wiatru, deszczu, mrozu. Można więc w dużym uproszczeniu powiedzieć, że skóra jest naszą tarczą obronną. Niestety, nie zawsze skóra działa tak, jak powinna. W przypadku niektórych ludzi bariera ochronna jest naruszona, powodując różne objawy skórne, między innymi pieczenie, swędzenie, ból. Bardzo często są to objawy tzw. atopowego zapalenia skóry. Czym jest AZS? Kto choruje na atopowe zapalenie skóry i jak można sobie z nim radzić?

Co to jest atopowe zapalenie skóry, czyli AZS?

U podłoża AZS leżą geny, które są odpowiedzialne za rozwój choroby. Dzisiaj uważa się atopię za chorobę cywilizacyjną. Szacuje się, że na atopie cierpi około 3 % całego społeczeństwa w skali globalnej. Najwięcej reakcji o nieprawidłowym charakterze pochodzi z organów mających bezpośredni kontakt z alergenem – układ pokarmowy, układ oddechowy oraz skóra. W przypadku skóry najczęściej jest to właśnie AZS.

AZS to przewlekły, swędzący stan zapalny skóry – najczęściej dotyka twarzy, policzków, ramion, szyi, ale także nóg. Rzadko pokazuje się w okolicach pachwin. W zdecydowanej większości przypadków daje o sobie znać już we wczesnym dzieciństwie. Atopowe zapalenie skóry jest związane z podwyższonym poziomem immunoglobuliny E (IgE). Istnieje silnie uzasadnione przekonanie, że AZS jest pierwszą chorobą występującą w szeregu chorób alergicznych. Następnie mogą pojawić się alergie pokarmowe, astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa. O zjawisku tym mówi się „marsz atopowy” – teoria ta zakłada, że z każdym kolejnym krokiem mogą pojawiać się choroby alergiczne na kolejnych powierzchniach błon nabłonkowych.

Przyczyny atopowego zapalenia skóry

Nie znamy dokładnej przyczyny powstawania AZS – wiadomo natomiast, że w rozwój choroby jest zaangażowanych kilka genów. W ekstremalnie rzadkich przypadkach, za zapalenie skóry o charakterze atopowym, odpowiedzialne są mutacje w jednym genie. Przykładem takiego genu jest CARD11. Brak informacji o tym w jaki sposób dysfunkcja immunologiczna wywołana przez mutacje genu CARD11 może prowadzić do wysypek skórnych oraz zaburzeń alergicznych.

Środowisko medyczne uważa, że większość przypadków atopowego zapalenia skóry to wynik połączenia czynników genetycznych oraz środowiskowych.

Objawy atopowego zapalenia skóry

AZS jest często mylone z innymi problemami skórnymi. Warto obserwować zachowanie skóry i zmiany w obrębie nabłonka. Do najpowszechniej występujących objawów atopowego zapalenia skóry należą:

• zaczerwienienie skóry
• suchość skóry
• swędzenie skóry
• skłonność do zakażeń bakteryjnych

Zmiany na skórze mogą dotyczyć całej powierzchni skóry, jednak najczęściej pojawiają się w zgięciach łokciowych czy kolanowych oraz na twarzy i szyi. Można wskazać również inne dodatkowe objawy, które występują w postaci chorób towarzyszących. Są to np.:

• astma oskrzelowa
• sezonowy katar
• przewlekły katar sienny
• alergiczne zapalenie spojówek
• rumień
• nadżerki skórne

Przebieg AZS

Ponad 50% wszystkich zachorowań na AZS rozpoczyna się w pierwszym półroczu życia dziecka. Do momentu 1 urodzin, objawy pojawiają się u około 70-80% wszystkich dzieci. Ryzyko rozwinięcia choroby później jest dużo mniejsze. Pacjentów, u których choroba rozwinęła się dopiero w wieku 6-20 lat jest znacznie mniej – do 10%. Jeśli już zdarzają się zachorowania w wieku dojrzewania, dotyczą one najczęściej kobiet.

AZS jest chorobą psychosomatyczną – nie ma na nie lekarstwa, można jedynie łagodzić objawy. Działanie substancji drażniących sprawia, że skóra staje się pozbawiona bariery ochronnej. Bezpośrednią konsekwencją jest utrata płaszcza lipidowego skóry. Może to z kolei prowadzić do powstawania zmian zapalnych, świądu, wyprysków. Ogromne znaczenie w przypadku AZS ma stres. Jego obecność zdecydowanie wzmaga siłę stanu zapalnego, a chorobę trudniej jest opanować.

Uznaje się, że atopowe zapalenie skóry towarzyszy człowiekowi przez całe życie, choć dopuszczalne są okresy remisji naprzemienne z zaostrzeniami.

Jak wygląda AZS w różnych okresach życia:

Okres niemowlęcy – w czasie od urodzenia do mniej więcej drugiego życia, u dzieci pojawiają się grudki, nadżerki, strupki, policzki wyglądają jakby były polakierowane. Do tego matowe, łamliwe włosy. Czasami mogą pojawiać się zmiany skórne, które mają charakter sączący – wówczas istnieje duże ryzyko nadkażenia bakteryjnego. Atopowe zmiany skórne najczęściej u takich maluszków pojawiają się na policzkach, czole, głowie, w okolicy uszu. Gdy mamy do czynienia z ciężkimi postaciami AZS, zmiany mogą pojawiać się w okolicy tułowia, pośladków, kończyn. Zmiany skórne często ustępują do końca drugiego roku życia – dotyczy to mniej więcej połowy chorych. Niestety pojawienie się AZS w tak młodym wieku podnosi ryzyko związane z rozwinięciem innych chorób atopowych w przyszłości.

Okres późno-dziecięcy – u dzieci od 3 do 11 roku życia najczęściej pojawiają się zmiany w formie grudek, blaszek. Najwyraźniej zmiany zaznaczają się na stopach, rękach, przy nadgarstkach, a także na grzbiecie dłoni i stóp, w zgięciach łokciowych oraz podkolanowych. Wynika to z faktu, że w okolicach zgięć stawowych występuje większa potliwość. Pot i urazy nie sprzyjają również gojeniu się ran skórnych. Przy zmianach na naskórku bardzo często pojawia się również powiększenie węzłów chłonnych.

Okres młodzieńczy i dorosłość – objawy AZS w tym okresie pojawiają się po raz pierwszy rzadko, zazwyczaj chorzy już wcześniej mają objawy. Naprzemiennie pojawiają się epizody zaostrzenia choroby, a później remisji. Skóra atopików jest sucha, szorstka, pogrubiała, często ma brzydki koloryt. Mogą również występować nacieki zapalne, otarcia naskórka, strupy. Przewlekły wariant choroby prowadzi do pojawiania się zlichenizowanych blaszek.

Zmiany skórne u dorosłych występują zwykle symetrycznie – na twarzy, ramionach, plecach, także na kończynach. Chorym towarzyszy świąd, zmęczenie, drażliwość, niekiedy przewlekłe zmęczenie prowadzące nawet do stanów depresyjnych. Niewłaściwe warunki bytowania mogą znacząco nasilać objawy AZS.

Atopowe zapalenie skóry – jak zdiagnozować

AZS może być trudne do wczesnego zdiagnozowania, ponieważ objawy są wspólne dla co najmniej kilku innych schorzeń. Dermatolog lub alergolog, po wywiadzie z pacjentem oraz obserwacji zmian skórnych może ocenić czy mamy do czynienia z AZS czy może inną chorobą. Typowe są zmiany umiejscowione w przegubach łokci i kolan oraz na czyi czy oczodołach. Pomocny jest również wywiad rodzinny. Chorobę rozpoznaje się w oparciu o objawy i wywiad z chorym. Kryteria diagnostyczne atopowego zapalenia skóry, znane szerzej jako kryteria Hannifina-Rajki, można podzielić na tzw. kryteria mniejsze i większe.

Kryteria większe:

• świąd
• typowe umiejscowienie zmian zapalnych
• przewlekły lub powtarzalny charakter choroby
• atopia u chorego
• atopia u członków rodziny

Mniejsze kryteria:

• sucha skóra
• rogowacenie przymieszkowe
• rybia łuska
• natychmiastowe odczyny skórne
• podwyższenie IgE w surowicy
• wczesne wystąpienie objawów
• zaćma
• nietolerancja wełny
• nietolerancja pokarmów
• zaostrzenie w stresie
• biały dermografizm (odczyn naczyniowo-ruchowy skóry).

AZS można rozpoznać na podstawie wystąpienia 3 z 4 głównych kryteriów. Kryteria mniejsze mają znaczenie marginalne.

Leczenie AZS – objawowe i przyczynowe leczenie atopowego zapalenia skóry

Jedną z przyczyn występowania atopowego zapalenia skóry są zaburzenia proporcji kwasów omega-3 do kwasów omega-6 oraz niedobór kwasu linolowego (LA) czy zaburzenia przemiany kwasu linolowego w gamma-linolenowy. Jednym ze sposobów łagodzenia objawów choroby jest dbanie o odpowiednie proporcje kwasów tłuszczowych w organizmie, zwłaszcza proporcje omega-3 do omega-6. Powinny one mieścić się w przedziale między 1:1 a 1:4.

Należy również eliminować z otoczenia czynniki, pokarmy alergizujące na tyle, na ile jest to możliwe. Warto również podejmować próby odczulania.

W terapii azs stosuje się także różnego typu emolienty, których zadaniem jest odpowiednie nawilżenie i natłuszczenie skóry. W praktyce stosowane są również leki przeciwzapalne, np. takrolimus, pimekrolimus. Dobre efekty przynosi fototerapia (leczenie światłem).

W leczeniu objawowym AZS najlepsze efekty daje stosowanie leków antyhistaminowych, kortykosteroidów, leków immunosupresyjnych, fototerapii i fotochemioterapii. Dla pacjentów niezwykle istotne jest również noszenie odpowiedniej odzieży, właściwy dobór tkanin na pościel, ręczniki etc. Pacjenci cierpiący na atopowe zapalenie skóry powinni wybierać tkaniny oddychające, przepuszczalne, naturalne. Warto stosować również wet wrapping czyli bandażowanie ciała po wcześniejszym natłuszczaniu emolientami.

Jak pielęgnować skórę z atopowym zapaleniem?

Przede wszystkim należy pamiętać o jej regularnym nawilżaniu i natłuszczaniu. Można o to zadbać dzięki codziennym kąpielom i kosmetykom. Kąpiel u osoby z AZS powinna trwać przynajmniej kilka-kilkanaście minut. Temperatura wody powinna wynosić mniej więcej 33-34 stopnie. Zaleca się wykorzystywanie kosmetyków do kąpieli o naturalnym ph w okolicy 5,5. Chorym na AZS nie zaleca się korzystania z kosmetyków o bogatym i mocno chemicznym składzie.

Czy można wyleczyć atopowe zapalenie skóry?

Szanse na całkowite wyleczenie AZS są znikome, żeby nie pisać wręcz niemożliwe. Najczęściej choroba naprzemiennie znajduje się w fazach remisji i wznowy. Odpowiednia profilaktyka sprawia, że można komfortowo żyć z AZS.

Atopowe zapalenie skóry a łuszczyca

AZS często bywa mylone z łuszczycą. Są to choroby, które mogą dawać podobne objawy, jednak doświadczony personel bez trudu poradzi sobie z odróżnieniem ich. Niemniej jednak warto wiedzieć, że schorzenia te są podobne i należy wykonywać diagnostykę różnicową.