Demonizowany cholesterol – w świadomości społeczeństwa w znaczącej większości jawi się jako ewidentnie coś złego. Zewsząd słyszymy komunikaty by go unikać, eliminować, że to cichy zabójca, morderca XXI wieku. Ale czy wiemy czym w ogóle jest cholesterol? Dlaczego jest taki groźny i co sprawia, że powinniśmy się go obawiać?
Dziś nasza wiedza jest o wiele większa niż była jeszcze 30 lat temu, kiedy to media donosiły o szkodliwym działaniu cholesterolu. Z diety mieliśmy eliminować masła, jajek, tłustego mięsa, tłuszczy zwierzęcych. Dzisiaj, dzięki wieloletnim badaniom wiemy, że również węglowodany obecne w diecie w nadmiarze mogą przekładać się na wzrost poziomu cholesterolu we krwi. Niestety, nadmierne obniżanie cholesterolu może powodować w organizmie wiele poważnych zmian hormonalnych, co przekłada się najgorszą wydolność fizyczną, ale i psychiczną.
Co to jest cholesterol?
Cholesterol to tłuszcz należący do tzw. organicznych związków chemicznych. Produkują go wyłącznie organizmy zwierzęce – rośliny nie posiadają zdolności syntetyzowania tego związku. Cholesterol wytwarzają oczywiście również ludzie. W związku z tym, że jest tłuszczem, cholesterol nie rozpuszcza się we krwi. Gdy już znajdzie się w krwioobiegu, jest przenoszony przez lipoproteiny. Za wysoki poziom cholesterolu może prowadzić do miażdżycy, zawału serca czy udaru mózgu. Niekontrolowany jest bardzo niebezpieczny.
Dzięki wieloletnim badaniom dzisiaj wiemy, że istnieje kilka typów lioprotein. Wśród najpopularniejszych można wymienić między innymi trójglicerydy oraz frakcje HDL ( high density lipoprotein) i LDL (low density lipoprotein). Różnica między nimi jest zasadnicza – różnicą się budową, funkcjami, właściwościami. Zawartość określonych frakcji w organizmie można określić dzięki badaniom diagnostycznym. Istnieją pewne normy, dzięki którym wiemy czy danej frakcji jest za dużo czy za mało. Pewna ilość cholesterolu jest nam bowiem niezbędna – jest on składnikiem komórek, kwasów żółciowych, hormonów, a także witaminy D3. Posiadany w odpowiedniej ilości jest jak najbardziej pożądany. Wbrew powszechnemu przekonaniu, cholesterol wcale nie prowadzi do powstania tzw. marskości wątroby.
Funkcje cholesterolu
Cholesterolowi można przypisać całkiem sporo funkcji biologicznych. Jest on materiałem budulcowym komórek – wchodzi w skład błon komórkowych oraz mitochondriów. Potrzebujemy go także aby nasz organizm prawidłowo funkcjonował – jest on bowiem składnikiem osłonek mielinowych włókien nerwowych. Pozwala on chronić je przed uszkodzeniami – jest to bardzo ważna funkcja, ponieważ utrata tzw. mieliny może skutkować poważnymi zaburzeniami neurologicznymi. Cholesterol jest również potrzebny, aby prawidłowo działały receptory serotoniny w mózgu. Serotonina to hormon, który ma istotny wpływ na nasze samopoczucie, do tego reguluje perystaltykę jelit. Cholesterol bierze czynny udział w procesie wytwarzania witaminy D3, która jest bardzo ważna dla naszej odporności, rozwoju układu kostnego, mięśniowego oraz nerwowego. Nie można zapominać o istotnej roli cholesterolu w produkcji licznych hormonów (np. sterydów anabolicznych, testosteronu, estradiolu, progesteronu, kortyzolu, aldosteronu). Co więcej, cholesterol jest związkiem, bez którego nie mogą być produkowane kwasy żółciowe w wątrobie.
Cholesterol HDL i LDL czyli dobry cholesterol i zły cholesterol
Czasami można spotkać się z określeniami dobry i zły cholesterol. Który jest dobry, a który zły? I dlaczego tak je nazywamy? Frakcja HDL ma wysoką gęstość, natomiast frakcja LDL niską. To właśnie o frakcji HDL mówimy, że jest dobrym cholesterolem – paradoksalnie chroni on naczynia krwionośne przed miażdżycą. Wiąże nadmiar cholesterolu ze ścian naczyń, by następnie przetransportować go do wątroby, w której będzie przetwarzany, magazynowany lub ulegnie wydaleniu z żółcią. Zły cholesterol, czyli frakcja LDL, zajmuje się między innymi transportem cholesterolu z wątroby do komórek ciała (dokładnie odwrotnie jak HDL). Jeżeli ilość tzw. złego cholesterolu jest przekroczona, osadza się on w tętnicach wieńcowych. Może tworzyć złogi, a tym samym zmniejszać przekrój naczyń – w konsekwencji może to doprowadzić do miażdżycy, zawału czy udaru.
Cholesterol – normy
Światowa Organizacja Zdrowia wyszczególniła normy cholesterolu. W zależności od laboratorium i zastosowanej maszyny oraz odczynników, normy te mogą być delikatnie różne, dlatego należy zawsze konfrontować je z przedziałami podanymi przez laboratorium, w którym wykonywane było badanie.
Polskie normy są następujące:
Norma cholesterolu całkowitego wynosi do 190 mg/dl (do 5,0 mmol/l).
Cholesterol frakcji LDL (zły cholesterol):
- dla osób z grupy niskiego ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia – do 115 mg/dl (do 3,0 mmol/l),
- dla osób z grupy umiarkowanego ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego – do 100 mg/dl (do 2,6 mmol/l),
- dla osób z grupy wysokiego ryzyka rozwoju chorób serca i naczyń – do 70 mg/dl (do 1,8 mmol/l),
- dla pacjentów z bardzo wysokim ryzykiem pojawienia się chorób układu krążenia – do 55 mg/dl (do 1,4 mmol/l),
- dla pacjentów, u których wystąpiło drugie zdarzenie sercowo-naczyniowe, związane z chorobą niedokrwienną serca – do < 40 mg/dl (1,0 mmol/l).
Normy Cholesterolu frakcji HDL (dobry cholesterol):
- powyżej 40 mg/dl (ponad 1 mmol/l) u mężczyzn,
- powyżej 48 mg/dl (ponad 1,2 mmol/l) u kobiet.
Cholesterol frakcji nie-HDL :
- dla osób z grupy niskiego ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia – do 145 mg/dl (do 3,7 mmol/l),
- dla osób z grupy umiarkowanego ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego – do 130 mg/dl (do 3,4 mmol/l),
- dla osób z grupy wysokiego ryzyka rozwoju chorób serca i naczyń – do 100 mg/dl (do 2,6 mmol/l),
- dla pacjentów z bardzo wysokim ryzykiem pojawienia się chorób układu krążenia – do 85 mg/dl (do 2,2 mmol/l),
- dla pacjentów z ekstremalnie wysokim ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych – do 65 mg/dl (do 1,7 mmol/l).
Normy cholesterolu – jak często badać
Lipidogram czyli badanie wykazujące poziom cholesterolu we krwi oraz frakcji HDL, LDL i trójglicerydów, należy wykonywać kontrolnie raz w roku. Częściej powinny kontrolować go osoby z grupy ryzyka, chorujące na choroby układu krążenia, cukrzycy, osoby otyłe, osoby z chorobami nerek.
Wysoki cholesterol – przyczyny
Istnieje wiele przyczyn i okoliczności, które sprzyjają przekraczaniu norm cholesterolu. Przede wszystkim istotne są obciążenie genetyczne, prowadzony tryb życia i sposób odżywiania. Według naukowców, do zwiększania poziomu cholesterolu we krwi przyczyniają się przede wszystkim tłuszcze nasycone. Zawarte są one głównie w tłustym mięsie, nabiale i tłuszczach zwierzęcych. Bardzo niekorzystnie wpływają na poziom cholesterolu także tzw. tłuszcze trans – używane głównie do smażenia i w wyrobach cukierniczych (przykładem jest olej palmowy).
Jak badać cholesterol
Badanie cholesterolu czyli lipidogram przeprowadzane jest w laboratorium. Do oznaczenia poziomu cholesterolu, konieczne jest pobranie tzw. krwi żylnej. Należy przestrzegać zaleceń laboratorium przed pobraniem próbek, ponieważ niewłaściwe przygotowanie może skutkować uzyskaniem niewiarygodnych wyników.
Obecnie uważa się, że cholesterol można zbadać o dowolnej porze dnia, nie trzeba być na czczo. O wszelkich dodatkowych wytycznych i specjalistycznych wskazaniach, powinien pacjenta poinformować lekarz zlecający badanie.
Hipercholesterolemia
Dieta na cholesterol – dieta antycholesterolowa
Będąc na diecie antycholesterolowej należy wykluczyć z jadłospisu przede wszystkim wszystkie produkty zawierające tłuszcze trans: fast foody, frytki, chipsy, wszelkiego rodzaju gotowe słodycze na bazie oleju palmowego czy rafinowanego oleju kokosowego. Ogólnie węglowodany pod postacią słodyczy powinny zniknąć z naszej diety. Konieczne jest wprowadzenie do diety dużej ilości błonnika, gdyż ogranicza on wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego. W diecie powinny zatem znaleźć się między innymi pieczywo pełnoziarniste, warzywa, orzechy, nasiona, płatki owsiane oraz owoce. Jeżeli dotychczas pacjent jadał tłuste mięso, należy zastąpić je chudym mięsem z dobrego źródła. Tani olej zastępujemy oliwą z oliwek i olejem rzepakowym dobrej jakości. Warto zadbać także o źródło kwasów omega 3 – np. ryby morskie lub oleje roślinne, np. olej z czarnuszki. Warto również wdrożyć do diety ostropest, który jest źródłem sylimaryny, niezwykle cennej dla wątroby. Zdrowa wątroba przyda się przy walce z nadmiarem cholesterolu.
Jak obniżyć cholesterol?
Podstawą jest oczywiście właściwa dieta. Najważniejsze zasady diety antycholesterolowej opisaliśmy powyżej. Do tego dochodzi również aktywność fizyczna. Odpowiednia dieta powinna być oczywiście połączona z umiarkowanym wysiłkiem fizycznym. Dzięki ćwiczeniom możliwe jest przywrócenie właściwej proporcji między cholesterolem frakcji HDL i LDL. Ważne, aby ćwiczyć regularnie. Najlepsze na początek będą łagodne formy ćwiczeń – spacery, marsze, marszobiegi, jazda na rowerze. Warto pomyśleć również o zmianie nawyków, które mogą przełożyć się na lepszą formę. Przykładowo jeżeli na co dzień korzystamy z windy, lepszą opcją będzie wchodzenie po schodach. Jeśli mamy taką możliwość, warto zamienić samochód na rower na krótszych trasach.
Leki na cholesterol – czym leczyć cholesterol
Jeżeli zmiana diety i aktywność fizyczna okażą się niewystarczające, konieczne może być wdrożenie farmakoterapii. Najczęściej są to statyny. Leki są przepisywane wyłącznie na receptę-są to niestety leki przyjmowane długotrwale. Niestety wielu pacjentów popełnia błąd odstawiając leki, gdy poziom cholesterolu w badaniach wróci do normy. Odstawienie leków spowoduje powrót do punktu wyjścia, ponieważ działają one na zasadzie blokera aktywności enzymów uczestniczących w produkcji cholesterolu.
Można stosować również suplementację naturalnymi suplementami diety i ziołami, jednak nie zawsze dają one efekty. Warto podkreślić, że stosowanie leków nie zwalnia pacjenta z zachowania odpowiedniej diety i aktywności fizycznej.