Ospa wietrzna to choroba wieku dziecięcego, która jest bardzo popularna i występuje często, na całym świecie. Chorobie towarzyszy dosyć charakterystyczna wysypka, która zmienia się następnie w pęcherzyki, które wysychają tworząc strupki. Człowiek jest jedynym rezerwuarem choroby – oznacza to, że zarazić może się tylko człowiek i tylko od drugiego człowieka – zwierzęta nie stanowią żywiciela wirusa i poza organizmem człowieka, wirus szybko ginie.
Ospa wietrzna – Choroba zakaźna wieku dziecięcego
Chorobę wywołują wirusy ospy wietrznej oraz półpaśca (Varicella – zoster virus VZV). W niektórych środowiskach, zwłaszcza w języku potocznym na ospę mówi się „wiatrówka”. Ospa dotyka głównie dzieci, choć mogą zachorować także dorośli, którzy wcześniej nie mieli kontaktu z wirusem. Na ospę z założenia chorujemy raz w życiu – późniejszy kontakt z wirusem VZV po uprzednim przechorowaniu ospy wywołuje półpaśca.
Wirus jest przenoszony drogą kropelkową, może być przenoszony z powietrzem na odległość nawet kilkudziesięciu metrów i właśnie to sprawia, że chorobę nazywa się wietrzną. Istnieje także możliwość zarażenia przez kontakt z rzeczami, które były dotykane przez osoby zarażone, np. ubrania, ręczniki, zabawki etc. To właśnie dlatego choroba cechuje się wysoką zakaźnością. Okres wylęgania ospy wietrznej wynosi od 10 do 21 dni (choć czasami objawy mogą pojawić się wcześniej).
Patogen w postaci wirusa po przebyciu choroby pozostaje w ciele w postaci utajonej, ale może się uaktywnić w postaci półpaśca. Uznaje się, że chociaż ospa jest chorobą, która może dotknąć człowieka w każdym wieku, dzieci przechodzą ją łagodniej. Najczęściej chorują dzieci między 4 a 9 rokiem życia. UWAGA! Ospą dziecko może zarazić się także od osoby chorej na półpasiec!
W Polsce co roku do lekarza trafia z objawami ospy około 200 000 pacjentów – a będą też tacy, którzy z ospą nie zgłoszą się po poradę medyczną. Pokazuje to skalę z jak częstą chorobą mamy do czynienia.
Grupa ryzyka – Kogo najczęściej atakuje ospa wietrzna
Na zachorowanie na ospę najbardziej narażone są osoby, które do tej pory nie chorowały. Najczęściej do zakażeń dochodzi w obiektach zbiorowych, np. w żłobkach, przedszkolach, szkole, klubach dziennego pobytu czy salach zabaw. Innymi słowy wszędzie tam, gdzie występują skupiska dzieci. Co ciekawe do zakażenia może dojść nawet na placu zabaw, więc dzieci chorujące na ospę nie powinny jednocześnie przebywać na placu zabaw ze zdrowymi dziećmi.
W grupie wyjątkowego ryzyka znajdują się osoby mieszkające pod jednym dachem z dziećmi uczęszczającymi do placówek, wszystkie małe dzieci, wszystkie osoby dotąd nie mające kontaktu z wirusem VZV, osoby nieszczepione na ospę, a także pracownicy placówek w których znajdują się duże skupiska dzieci.
Ospa wietrzna – objawy
Pierwsze objawy ospy przypominają przeziębienie – występują bóle mięśni, bóle głowy, gorączka czy biegunka. Z czasem pojawia się charakterystyczna wysypka – drobne czerwone plamki, które rozmieszczone są w sposób nieregularny na tułowiu i twarzy. Uwaga – ospa to jedna z nielicznych chorób, w której wysypka występuje również na owłosionej głowie!
Plamki zmieniają się w grudki, a następnie przeistaczają się w pęcherzyki wypełnione jasnym płynem. Płyn ten z czasem staje się mętny. Z biegiem czasu krostka wysycha tworząc strupek. Strupki mogą pozostawiać po sobie blizny. W ospie wysypka może pojawiać się w kilku rzutach – znaczy to tyle, że wysypka na ciele będzie miała różne „stadia” rozwoju. O takim zjawisku mówimy „wysypka polimorficzna”.
Wysypka w ospie jest swędząca – dzieci często próbują się drapać, zdrapując tym samym strupki, co powoduje powstawanie blizn oraz może prowadzić do niebezpiecznego nadkażenia bakteryjnego. Zmiany w błonie śluzowej pojawiają się często w okolicy krtani, narządów płciowych, okolic cewki moczowej, na spojówkach i strunach głosowych oraz w jelitach.
W zależności od pacjenta, ospa może być bardzo silna lub łagodna. Również pod względem „natężenia” wysypki – u niektórych pacjentów może to być kilka plamek, inny pacjent będzie wysypany od stóp do głów. Zakaźność ospy rozpoczyna się już dwa dni przed pojawieniem się pierwszych plamek i trwa do czasu całkowitego odpadnięcia strupów.
Jak zdiagnozować ospę wietrzną?
Doświadczonemu lekarzowi zazwyczaj wystarczy dokładne badanie fizykalne. Niekiedy, w wyjątkowych sytuacjach, gdy objawy są niejednoznaczne można zlecić badania polegające na izolacji wirusa z płynu pobranego z pęcherzyków, badań serologicznych lub badań wykrywających materiał genetyczny wirusa metodą PCR.
Ospa – leczenie
Leczenie ospy jest objawowe – leczymy doraźnie, obniżamy gorączkę, łagodzimy świąd skóry, w przypadku bardzo małych dzieci stosujemy leki przeciwświądowe. Dzieci chorujące na ospę powinny dużo odpoczywać, mieć spokój, przyjmować dużo płynów i mieć smaczną zdrową dietę. Jeżeli pojawią się powikłania, dziecko może wymagać hospitalizacji.
Ospa w ciąży
Ospa może być niebezpieczna w ciąży, zwłaszcza, jeśli mama choruje w I lub II trymestrze ciąży. W I-wszym i II-im trymestrze ciąży, w wyniku zakażenia wirusem VZV, który przenika przez łożysko może dojść do tworzenia się blizn skórnych, niedorozwoju kończyn, wad wzroku, a nawet zaniku kory mózgowej.
Jeśli kobieta ciężarna zachoruje na ospę do 3 tygodni przed porodem, istnieje szansa, że dziecko urodzi się ze zmianami skórnymi jak po ospie. Jeśli matka zachoruje pomiędzy 5 dniem przed porodem i do 2 dni po porodzie, dziecko będzie bardzo zagrożone, śmiertelność noworodków w takiej sytuacji wynosi nawet 30%. Spowodowane jest to brakiem przeciwciał u dziecka – matka nie zdąży ich wyprodukować.
Sposoby na wysypkę w czasie ospy
Kiedyś bardzo popularnymi preparatami były płynne pudry – dziś odchodzi się od ich stosowania, ponieważ pomimo likwidowania uczucia świądu, po wyschnięciu mogą powodować u chorego ból. Są tez pożywką dla bakterii. Niewskazane jest również stosowanie gencjany, ze względu na to iż może ona maskować nadkażenia na krostkach. W sytuacjach wyjątkowo silnego świądu, lekarz może przepisać pacjentowi leki antyhistaminowe.
W warunkach domowych można zastosować między innymi rumianek, który zawiera właściwości lecznicze i złagodzi świąd. Dodatkowo można stosować kąpiele w rozcieńczonym nadmanganianie potasu.
Powikłania po ospie
Ospa, jak każda choroba może powodować różne skutki uboczne i powikłania. Wśród najczęściej wymienianych powikłań ospy stawia się:
- zakażenia bakteryjne skóry
- zapalenie ucha środkowego
- zapalenie płuc
- małopłytkowość
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- zapalenie wątroby, nerek, stawów
- półpasiec
- zapalenie móżdżku
Szczepienie przeciwko ospie wietrznej
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej zawiera żywy osłabiony atenuowany szczep wirusa. Szczepionkę podaje się w dwóch dawkach. W zależności od wieku dziecka, w odstępie dwóch lub trzech miesięcy od podania pierwszej dawki. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do podania szczepionki na ospę są obniżenia odporności, chłoniaki, nowotwory, choroby układu chłonnego. Skuteczność szczepionki jest bardzo wysoka. Szacuje się, że przekracza 95%. Podanie szczepionki do 3 dni od ekspozycji chroni nawet w 90% przed rozwojem choroby.
Dlaczego warto zaszczepić dziecko przeciwko ospie wietrznej?
- będzie chronione przed ciężkimi objawami ospy wietrznej
- uniknie hospitalizacji
- nabierze odporności