Kolistyna – antybiotyk ostatniej szansy

W erze postępującej globalizacji i nieustannych zmian w obszarze medycyny, odkrycia związane z nowymi substancjami przeciwbakteryjnymi stają się niezwykle istotne dla zdrowia publicznego. Jednym z najbardziej obiecujących, a zarazem kontrowersyjnych odkryć w dziedzinie antybiotyków jest kolistyna. Jest to substancja, która powraca do gry jako ostatnia deska ratunku w zwalczaniu opornych na leczenie bakterii. Mimo że kolistyna może być kluczowym narzędziem w walce z groźnymi infekcjami, jej używanie budzi także obawy związane z potencjalnymi skutkami ubocznymi i rozwijającą się opornością bakterii. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej tej fascynującej substancji. Przeanalizujemy zarówno jej obiecujące aspekty, jak i wyzwania, które stawia przed współczesnym środowiskiem medycznym.

Co to jest kolistyna?

Kolistyna to antybiotyk z grupy polimyksyn, który jest stosowany głównie w leczeniu zakażeń bakteryjnych, zwłaszcza tych wywołanych przez bakterie Gram-ujemne. Substancja ta jest skuteczna przeciwko wielu patogenom, w tym tzw. bakteriom wielolekoopornym, które wykazują oporność na wiele tradycyjnych antybiotyków.

Jako polimyksyna, kolistyna działa na błonę komórkową bakterii, powodując jej uszkodzenia i zaburzając integralność struktury. Jest stosowana głównie w przypadkach, gdy inne antybiotyki okazują się nieskuteczne z powodu rozwiniętej oporności bakterii. Kolistyna jest zazwyczaj podawana doustnie lub dożylnie. Jej mechanizm działania sprawia, że jest skuteczna w zwalczaniu zakażeń, które mogą być trudne do kontrolowania za pomocą innych środków.

Warto jednak zaznaczyć, że lek ten jest substancją stosunkowo toksyczną, co skłania do ostrożnego jej stosowania. Ponadto, rosnące obawy związane z możliwością rozwoju oporności na kolistynę podkreślają potrzebę zrównoważonego i rozważnego stosowania tego antybiotyku, aby zapobiec dalszemu narastaniu problemu oporności bakterii na leki.

Na co pomaga kolistyna?

Kolistyna jest stosowana głównie w leczeniu zakażeń bakteryjnych, zwłaszcza tych, które są wywołane przez bakterie Gram-ujemne. Oto kilka sytuacji, w których kolistyna może być skuteczna:

1. Zakażenia wielolekooporne (MDR): Kolistyna jest często używana w przypadkach zakażeń, które są oporne na wiele innych rodzajów antybiotyków. Szczególnie odnosi się to do bakterii, które rozwijają oporność na leki, co stawia wyzwanie przed skutecznym leczeniem.
2. Zakażenia układu oddechowego: Kolistyna może być stosowana w leczeniu zakażeń układu oddechowego, takich jak zapalenie płuc spowodowane przez bakterie Gram-ujemne.
3. Zakażenia układu moczowego: W niektórych przypadkach kolistyna może być zalecana w leczeniu zakażeń układu moczowego. Szczególnie gdy inne antybiotyki są nieskuteczne.
4. Zakażenia ran: Kolistyna może być również stosowana w leczeniu zakażeń skórnych i ran spowodowanych przez bakterie Gram-ujemne.

Warto jednak pamiętać, że kolistyna jest lekiem o stosunkowo wysokiej toksyczności, co może prowadzić do działań niepożądanych. Ponadto, ze względu na rozwijającą się oporność bakterii na kolistynę, konieczne jest rozważne i celowane jej stosowanie, aby zminimalizować ryzyko dalszego rozprzestrzeniania się oporności. Leczenie kolistyną powinno być zawsze przeprowadzane pod nadzorem lekarza.

Formy kolistyny

Kolistyna występuje w kilku formach farmaceutycznych, z których każda jest dostosowana do konkretnego rodzaju zakażenia lub potrzeb leczenia. Oto najczęstsze formy kolistyny:

1. Siarczan kolistyny: Jest to forma, w której lek jest najczęściej stosowany. Jest ona zazwyczaj dostępna w postaci proszku do przygotowywania roztworu do wstrzykiwań dożylnych. Ta forma jest wykorzystywana w leczeniu poważnych zakażeń bakteryjnych.
2. Fosforan kolistyny: Podobnie jak siarczan, fosforan kolistyny jest dostępny w postaci proszku do przygotowywania roztworu do wstrzykiwań. Różnica polega na formie chemicznej, ale obie formy są stosowane w leczeniu zakażeń opornych na inne antybiotyki.
3. Kolistyna w formie doustnej: Lek jest głównie podawany dożylnie. W niektórych przypadkach może być dostępna w postaci doustnej, zwłaszcza w leczeniu pewnych zakażeń układu pokarmowego. Jednakże, stosowanie doustne kolistyny jest ograniczone z powodu niskiej wchłanialności z przewodu pokarmowego.

Wszystkie formy kolistyny powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza. Dawkowanie i czas trwania leczenia zależą od rodzaju zakażenia, wagi pacjenta i innych czynników. Lekarz podejmie decyzję o najlepszej formie i dawkowaniu na podstawie indywidualnych potrzeb pacjenta.

Mechanizm działania kolistyny

Sól sodowa metanosiarczanu kolistyny jest antybiotykiem polipeptydowym z grupy polimyksyn, który działa bakteriobójczo przeciwko drobnoustrojom Gram-ujemnym. Molekuła polimyksyny składa się z peptydów pozyskiwanych z hodowli szczepu Bacillus polymyxa var. colistinus. Ze względu na swoją budowę amfifilową, pełni funkcję detergentu, umożliwiając łatwe przenikanie do komórek bakteryjnych. Poprzez oddziaływanie z fosfolipidami i lipopolisacharydami, powoduje uszkodzenia błony komórkowej, zwiększa jej przepuszczalność, co prowadzi do wycieku składników z wnętrza komórki i ostatecznie do śmierci bakterii. Oporność na ten antybiotyk często wiąże się z modyfikacjami grup fosforanowych lipopolisacharydów, takimi jak podstawienie etanoloaminy lub aminoarabinozy.

Istnieje także możliwość oporności krzyżowej między kolistymetatem sodu a polimyksyną B. Bakterie, które zazwyczaj są wrażliwe na ten antybiotyk, obejmują Klebsiella spp., Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumannii i H. influenzae. Jednak niektóre szczepy, takie jak Stenotrophomonas maltophilia, Achromobacter xylosoxidans, wykazują potencjalną oporność nabytą, podczas gdy inne, na przykład Burkholderia cepacia i pokrewne gatunki, Proteus spp., Providencia spp., Serratia spp., mogą wykazywać oporność naturalną.

Przeciwwskazania do stosowania kolistyny

Jak w przypadku niemal każdej substancji aktywnej, zwłaszcza leku, istnieje szereg przeciwwskazań do stosowania. Również w przypadku kolistyny. Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest uczulenie i nadwrażliwość na kolistynę. Inne przeciwwskazania po krótce omówiono poniżej.

• Nefrotoksyczność. Podczas stosowania kolistymetatu sodu poprzez dożylne podanie, zwłaszcza na początku leczenia i regularnie w jego trakcie, zaleca się ścisłe monitorowanie funkcji nerek. Należy dostosować dawkę zgodnie z klirens kreatyniny. Pacjenci z hipowolemią lub przyjmujący inne leki o potencjalnym wpływie nefrotoksycznym są bardziej narażeni na ryzyko nefrotoksyczności, związanej z kumulacyjną dawką i czasem trwania leczenia. Przedłużenie czasu terapii powinno być przemyślane, uwzględniając korzyści terapeutyczne w stosunku do potencjalnych działań toksycznych na nerki. Szczególna ostrożność jest zalecana podczas stosowania u niemowląt.
• Oporność. W celu minimalizacji ryzyka wytworzenia oporności, rozważa się równoczesne stosowanie dodatkowego antybiotyku.
• Reakcja nadwrażliwości. W przypadku wystąpienia reakcji nadwrażliwości, należy przerwać podawanie kolistymetatu i rozpocząć odpowiednie leczenie.
• Neurotoksyczność: U pacjentów z podwyższonym stężeniem kolistyny we krwi, wynikającym z przedawkowania lub niewłaściwego dostosowania dawki do klirensu kreatyniny, mogą wystąpić objawy neurotoksyczne, takie jak parestezje twarzy, osłabienie mięśni, zawroty głowy, niewyraźna mowa, niestabilność naczynioruchowa, zaburzenia widzenia, splątanie, psychoza i bezdech.
• Acetylocholina. Kolistyna zmniejsza uwalnianie acetylocholiny z presynaptycznych połączeń nerwowo-mięśniowych, co wymaga szczególnej ostrożności u pacjentów z miastenią i zaleca się stosowanie tylko w sytuacjach zdecydowanej konieczności.
• Porfiria: W przypadku pacjentów z porfirią zaleca się ostrożność podczas stosowania kolistymetatu.
• Zapalenie okrężnicy, rzekomobłoniaste zapalenie jelit. W trakcie leczenia antybiotykiem istnieje ryzyko zapalenia okrężnicy i rzekomobłoniastego zapalenia jelit, co może prowadzić do umiarkowanie silnych do zagrażających życiu objawów. W razie potrzeby należy przerwać podawanie kolistymetatu sodu i wdrożyć leczenie przeciwko Clostridium difficile; jednocześnie nie należy stosować leków hamujących perystaltykę.
• Zatrzymanie oddychania. Po podaniu kolistymetatu sodu domięśniowo zgłaszano przypadki zatrzymania oddychania, a zaburzenia czynności nerek zwiększają ryzyko bezdechu i blokady nerwowo-mięśniowej.
• Skurcz oskrzeli. U pacjentów stosujących kolistymetat sodu w postaci inhalacji może wystąpić skurcz oskrzeli; zaleca się profilaktykę i leczenie przy użyciu leków z grupy agonistów receptorów β2-adrenergicznych. W przypadku utrzymującego się skurczu oskrzeli i kaszlu należy rozważyć przerwanie stosowania leku.
• Krwioplucie. U pacjentów z mukowiscydozą i znaczącym klinicznie krwiopluciem, podawanie kolistymetatu sodu powinno być kontynuowane lub rozpoczynane tylko wtedy, gdy korzyści z leczenia przeważają nad ryzykiem wystąpienia kolejnych krwotoków.
• Zaostrzenie zmian chorobowych układu oddechowego. W przypadku zaostrzenia schorzeń układu oddechowego rozważa się dodatkowe leczenie antybiotykiem podawanym doustnie lub dożylnie.
• Grzybica jamy ustnej.Po każdym zastosowaniu inhalacji zaleca się płukanie jamy ustnej wodą, aby zmniejszyć ryzyko infekcji grzybiczej.