Czym jest stopa końsko szpotawa?
Nazwa „stopa konsko szpotawa” jest przekładem łacińskiej nazwy „pes equinovarus”. Przymiotnik łaciński „equīnus” (equīna, equīnum) jest związany z rzeczownikiem „equus” (equī), który oznacza „koń”. Określenie wady „końsko” prawdopodobnie wynika z analogii do budowy tylnej, końskiej nogi, co ułatwia wyjaśnienie jednej z głównych cech tej wady.
Koń ma specyficzną budowę tylnych nóg, gdzie kość piętowa i kość skokowa są zlokalizowane dość wysoko w stosunku do kości śródstopia. Podobną budowę ujawnia stopa końsko-szpotawa, gdzie kość piętowa, przez skrócone ścięgna Achillesa, idzie do góry, nadając stopie bardzo podobne ustawienie. Kopyto konia jest tym co palec u człowieka. Podobnie jak koń, który stoi na kopycie, a pięta jest wysoko uniesiona, tak dziecko z tą wadą stopy staje na palcach, a pięta nie dotyka podłoża.
Stopa końsko-szpotawa z nazwy angielskiej to „clubfoot” – skąd taka nazwa? Ponieważ swoim zdeformowanym wyglądem stopa przypomina kij golfowy. Tak narodził się termin angielski opisujący tę samą wadę: „clubfoot” (ang. „club” – kij do golfa, „foot” – stopa). W języku polskim tłumaczenie tej wady dosłownie by brzmiało – „stopa golfowa”.
Stopy końsko szpotawe – co jest powodem występowania wady?
Stopa końsko-szpotawa może być objawem innych wad i towarzyszyć zespołom wad. Jeśli wada została już zdiagnozowana, dziecko trzeba dokładnie przebadać aby stwierdzić czy nie współistnieją inne wady towarzyszące. Zazwyczaj dzieje się tak, że lekarze badają dziecko inni specjaliści aby wyklucz ryzyko błędu w diagnozie. Niemniej jednak, nie zawsze te pomiary są definitywnie wiarygodne. Jeśli okazuje się, że stopa końsko-szpotawa jest następstwem innej choroby, zaleca się wykonanie dodatkowych testów, takich jak test PAPP-a, test NIFTY, kariotyp czy amniopunkcja. Ważne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu wśród rodziny. Niektóre z wykonywanych badań są inwazyjne i mogą nieść ryzyko poronienia, dlatego trzeba wziąć to pod uwagę.
Wada końsko szpotawa występuje najczęściej jako idiopatyczna, to oznacza, że przyczyna jej jest nie znana. Niektóre mutacje genetyczne, choroby neurologiczno-mięśniowe czy też wady wrodzone mogą być wynikiem powstania również stopy końsko-szpotawej. Dlatego przy wykryciu tej wady ważnym jest sprawdzenie czy nie towarzyszą jej inne wady. W takim wypadku wada ta jest nieidiopatyczna czyli związana z innymi chorobami.
Noga końsko szpotawa zdjęcia stopy z wadą. Cechy charakterystyczne wady
Stopa końsko-szpotawa to zespół kilku nałożonych na siebie czynników. Jeśli pojawią się wszystkie naraz wtedy możemy stwierdzić, że jest to właśnie ta wada, a nie inna. To schorzenie jest dużo bardziej złożone, do którego trzeba podejść w odpowiedni sposób. Oto charakterystyczne elementy, które wyróżniają tą wadę.
Nadmierna wklęsłość łuku podłużnego stopy
Pierwszym z tych czynników jest nadmierna wklęsłość łuku podłużnego stopy. Występuje tu uniesienie przyśrodkowego brzegu stopy, wynikające z silnego działania ciągnących ścięgien, które ustawiają kości śródstopia w pozycji zgięcia podeszwowego, szczególnie pierwszą kość śródstopia. Wygląda to jakby stopa była złamana w połowie.
Ustawienie końskie
Kolejną cechą jest ustawienie końskie, będące najpoważniejszym aspektem tej wady. Zbyt krótkie ścięgno Achillesa powoduje uniesienie kości piętowej, a przód stopy skierowuje się w dół, co uniemożliwia dziecku postawienie całej stopy na ziemi. Wygląda to tak, jakby dziecko stało cały czas na palcach.
Szpotawość
Następnie mamy do czynienia ze szpotawością, która związana jest z kością piętową, skierowaną ku wewnątrz, co powoduje, że stopa opiera się na zewnętrznym brzegu. To ustawienie kości piętowej prowadzi do nadmiernego wewnętrznego odwrócenia, niemalże obracając podeszwę stopy w górę.
Przywiedzenie
Kolejnym elementem jest przywiedzenie, które ogranicza ruch stopy na zewnątrz z powodu skróconych ścięgien i więzadeł od środkowej strony stopy, powodując, że stopa skręca się do wewnątrz. Zjawisko to jest widoczne, gdy przodostopie skierowane jest ku wewnętrznej stronie wyimaginowanej osi ciała, dzielącej je na stronę prawą i lewą.
Atrofia mięśniowa
Dodatkowo, występuje również atrofia mięśniowa (zanik mięśni łydki) w wybranych partiach mięśni łydki. Zanik mięśni w łydce po stronie stopy z wadą dotyczy zwłaszcza mięśni tylnych oraz przyśrodkowych łydki. Mięśnie te stają się zwłókniałe, krótsze, mniejsze i mają mniejszą objętość. Różnica w wielkości łydek jest szczególnie zauważalna u dzieci, które mają wadę jednostronną. Często u małych dzieci nie widać różnicy w wielkości łydek gdyż małe dzieci mają więcej tkanki tłuszczowej. Wraz ze wzrostem dziecka kształt łydki coraz bardziej się zaznacza i widać różnice w objętości.
Stopa ułożeniowa – co to takiego?
Po stwierdzeniu wady końsko-szpotawej lekarze często stawiają diagnozę, że prawdopodobnie wada pojawiła się z powodu małej ilości miejsca w brzuchu i jest „stopą ułożeniową„. Niestety to bardzo nieadekwatne stwierdzenie, które wynika z braku wiedzy na temat samej wady wśród personelu medycznego. Stopa końsko-szpotawa powstaje w okresie płodowym kiedy jest jeszcze bardzo dużo miejsca w macicy. Zazwyczaj wykrywa się ją na badaniu połówkowym czyli w w 18-22 tygodniu ciąży, a nie raz jeszcze wcześniej. W tym okresie dziecko może swobodnie poruszać się w brzuchu matki. Zatem wrodzona stopa końsko-szpotawa nie wynika ze źle ułożonych stóp i małej ilości miejsca.
Stopa ułożeniowa to lekka wada stopy i przypomina wyglądem stopę końsko-szpotawą, ale nią nie jest. Stopa ma normalną wielkość, a ścięgno Achillesa jest odpowiedniej długości. Zgięcie grzbietowe jest prawidłowe i ilość zmarszczek nad pietą jest taka sama jak w zdrowej stopie. Stopa ułożeniowa charakteryzuje się pełnym zakresem ruchu gdzie stopa końsko szpotawa ma mocno ograniczony ruch (w zależności od stopnia wady, zakres ten będzie się różnił). Czasami różnice między stopą ułożeniową, a lekką wadą końsko-szpotawą są tak małe, że mogą zostać niewykryte i prowadzić do późniejszego złego leczenia. Stopień i rodzaj wady stopy można określić dopiero po porodzie.
Stopa ułożeniowa może powstać w wyniku: małego miejsca w macicy spowodowanego małowodziem, ciąży bliźniaczej (np. jedno z bliźniąt może mieć stopę ułożeniową), okręcenia pępowiną, ucisk brzucha matki podczas jakiegoś urazu.
Diagnostyka stopy końsko szpotawej – kiedy powstaje? Badania połówkowe
Zazwyczaj to podczas badania „połówkowego” zostaje wykryta stopa końsko-szpotawa. Wada ta rozwija się już po 12 tygodniu ciąży i wcześniej ciężko jest ją zauważyć. Co więcej, może w ogóle nie być widoczna nawet w późniejszych etapach ciąży. Poprawnie postawiona diagnoza zależy nie tylko od umiejętności lekarza i odpowiedniego sprzętu. Ułożenie dziecka ma również bardzo duże znaczenie, które nie zawsze można łatwo obrócić.
Wiedza, umiejętności i doświadczenie lekarza, który wykonuje badanie, a także jakość sprzętu, ma ogromne znaczenie przy wykrywaniu wady. USG przezpochwowe daje najlepsze wyniki diagnostyczne we wczesnych etapach ciąży (14-16 tydzień), podczas gdy USG przez powłoki brzuszne jest skuteczniejsze po 16 tygodniu ciąży.
Nie ważne, jakie badanie wybierzesz, musisz wiedzieć, że nie każdy lekarz jest w stanie właściwie zdiagnozować wadę. Lekarz ginekolog wykonuje podstawowe badania (wstępną ocenę anatomiczną podstawowych elementów), jednak skuteczna diagnostyka prenatalna wymaga lekarza specjalizującego się w tym obszarze, czyli doświadczonego specjalisty.
Diagnostyka prenatalna stopy końsko-szpotawej nadal stawia przed lekarzami wiele pytań, na które starają się znaleźć odpowiedzi. Ostateczne potwierdzenie diagnozy i tak nastąpi dopiero po porodzie. Lekarz na podstawie badania USG nigdy nie jest wstanie ostatecznie stwierdzić czy stopy są końsko-szpotawe. Z pewnością przez USG nie określi też stopnia wady.
Stopy konsko szpotawe – jakie są rodzaje ?
Idiopatyczna, wada izolowana
Pochodząca z nieznanych przyczyn. Dziecko jest zdrowe, posiada jedynie stopę końsko-szpotawą. Przy tym schorzeniu nie występują inne choroby i wady. Stopa ułożeniowa jest odmianą tego rodzaju zniekształcenia.
Syndromiczna
Wada powiązana jest z mutacjami genetycznymi i jest sama w sobie efektem innego syndromu. Często stopa końsko-szpotawa występuje w połączeniu z innymi schorzeniami, np. z sekwencją Pierre-Robin, kompleksem dysplazji diastroficznej, zespołem Möbiusa, itp.
Neurogenna
Wada ta wiąże się z zaburzeniami o podłożu neurologicznym, jak np. dziecięce porażenie mózgowe, rozszczep kręgosłupa czy inne rodzaje porażenia. Taka stopa jest często trudniejsza do leczenia ze względu na neurologiczne aspekty.
Teratogenna
Wada ta jest składową zaburzeń powstałych w czasie ciąży, np. w wyniku zażywania narkotyków (amfetamina) lub leków mogących mieć silny wpływ na płód czy zatrucia toksynami.
Stopa atypowa i złożona
To specyficzny rodzaj zniekształceń końsko-szpotawej, który wymaga szczególnego podejścia i doświadczenia lekarza. Stopa atypowa występuje tylko jako idiopatyczna, podczas gdy stopa złożona może dotyczyć wszystkich wcześniej wymienionych typów. Obie te odmiany, oprócz standardowych cech, posiadają dodatkowe cechy, takie jak charakterystyczna głęboka bruzda nad piętą i na podeszwie stopy, hiperprzeprośnięty duży palec oraz bardzo silne zgięcie podeszwowe i ustawienie końskie.
Oba rodzaje tych stóp różnią się między sobą czasem powstania. Stopę atypową diagnozuje się zaraz po urodzeniu, natomiast stopa złożona powstaje w wyniku niewłaściwego leczenia: zła technika gipsowania, zsuwanie się gipsu z nogi wraz z dodatkowymi komplikacjami. Stopa atypowa występuje u ok 5% dzieci, u których diagnozuje się wrodzoną stopą końsko-szpotawą, natomiast stopa złożona jest częstsza.
Noga końsko szpotawa – kiedy zacząć leczenie?
Nie trzeba leczenia zaczynać w pierwszej dobie po porodzie. Z roku na rok coraz więcej lekarze dowiadują się o wadzie i zauważają korzyści płynące z leczenia trochę później niż zaraz po urodzeniu. Dlatego brak pośpiechu może być zaletą. Przede wszystkim rodzice mogą skupić się na budowaniu więzi z nowonarodzonym dzieckiem. To jest najważniejszy aspekt zaraz po urodzeniu dziecka, o czym nie raz wspominał też sam Ignacy Ponseti, który był prekursorem w leczeniu tej wady. Rodzice biorą udział podczas leczenia dziecka dlatego ich rola, bliskość i więź pomaga dziecku przejść przez ten kluczowy okres. Rodzice mają czas aby świadomie przygotować się do leczenia. Zebrać potrzebne informacje, na co zwrócić uwagę i przede wszystkim jakiego wybrać lekarza. Obecnie funkcjonuje grupa wsparcia, która zrzesza rodziców z dziećmi z wadą, w której można dowiedzieć się wielu aspektów, z którymi oni sami się borykali podczas leczenia.
Czasami konieczne jest też opóźnienie leczenia z różnych powodów: późniejsze wyjście ze szpitala czy jakieś inne medyczne interwencje. Należy pamiętać, że lekarze, którzy mają doświadczenie w leczeniu wady i stosują metodę Ponsetiego, świetnie sobie radzą w każdej sytuacji. Ważne jest też aby nie czekać też za długo z rozpoczęciem leczenia. Bardzo istotnym elementem jest zrozumienie wady końsko-szpotawej, tego w jaki sposób będzie ona leczona i znalezienie najlepszego lekarza, który ma na swoim koncie dzieci leczone metodą Ponsetiego. Warto poszukać informacji od innych rodziców, którzy leczyli swoje dzieci z powodzeniem i mogą podzielić się swoim doświadczeniem. W Internecie można natrafić na Fundację Ponsetiego, która propaguje leczenie tej wady metodą Ponsentiego. Osoby zainteresowane znajdą wszystkie niezbędne informacje dotyczące samej wady i całego okresu leczenia.
Noga końsko szpotawa leczenie metodą Ponsetiego – jak wygląda?
„Twoje dziecko jest idealne. My musimy tylko wyprostować jego małe stopy.” Dr Ignacy V. Ponseti
Kim był Ignacy Ponseti?
Ignacio Vives Ponseti (1914–2009) był hiszpańsko-amerykańskim lekarzem ortopedą. Głównie znany ze swojej nowatorskiej metody leczenia wady końsko-szpotawej. Pracował przede wszystkim na University of Iowa w Iowa City. Początkowo leczenie wady SKS polegało na chirurgicznej interwencji w mięśnie i więzadła. Ponseti opracował przełomową metodę, która polegała na delikatnej manipulacji kończyny i założeniu gipsu w odpowiedniej pozycji stopy. Jego wkład w dziedzinę ortopedii dziecięcej jest nieoceniony, a metoda Ponsetiego stała się standardem opieki dla dzieci dotkniętych tą deformacją na całym świecie.
Jak leczyć metodą Ponsetiego?
Na początku leczenia lekarz specjalista określa jaki jest stopień wady i ile będzie potrzebnych gipsów. Leczenie stopy końsko-szpotawej z zastosowaniem metody Ponsetiego polega na regularnym, co tygodniowym zakładaniu opatrunków gipsowych. Gips zakłada się na całą nogę i rozpoczyna się u palców stopy, a kończy przy pachwinie. Kolano jest zgięte przy zachowaniu kąta 90 stopni.
Każda zmiana gipsu przynosi widoczną zmianę w wyglądzie i funkcjonalności stopy, zbliżając ją anatomicznie i funkcjonalnie do zdrowego stanu. Zakłada się zazwyczaj od 5 do 7 opatrunków gipsowych aby stopa nabrała odpowiedniego kształtu poprzez korekcję konkretnych elementów wady. Na sam koniec wykonuje się prosty zabieg chirurgiczny, nazywany przezskórną tenotomią ścięgna Achillesa. Zabieg ten jest konieczny w około 90-95% przypadków. Często wykonuje się go w znieczuleniu miejscowym w warunkach ambulatoryjnych, bez konieczności hospitalizacji. Wielkość nacięcia skóry podczas zabiegu to max 5mm i nie wymaga późniejszego szycia. Zaraz po zabiegu zakłada się ostatni gips w na okres zazwyczaj 3 tygodni w pozycji hiperkorekcji: 70 stopni odwiedzenia oraz 15 stopni zgięcia grzbietowego, co umożliwia właściwe gojenie się wcześniej przeciętego ścięgna Achillesa.
Po zdjęciu opatrunku gipsowego natychmiast zakładana jest szyna derotacyjna. Szyna z butami jest kolejnym bardzo ważnym elementem leczenia metodą Ponsetiego. Szyna utrzymuje wcześniej skorygowane stopy w odpowiednim ustawieniu. Początkowo przez 3 miesiące dziecko powinno szynę nosić 23 godziny na dobę. W kolejnych miesiącach czas noszenia szyny jest stopniowo skracany przez lekarza prowadzącego wg określonego schematu.
Buty i szynę najczęściej stosuje się do około 4-5 roku życia dziecka i zapobiega nawrotowi wady. Nawrót może być częścią samej wady, która ma tendencje do nawrotów, ale zmniejsza się ona z wiekiem dziecka. Nawrót może również wynikać z zaniedbania ze strony lekarza prowadzącego leczenie. Rodzice, którzy nieprawidłowo używają szyny lub nie zakładają jej dziecku też mogą przyczynić się do nawrotu.
Jakie są efekty z leczenia metodą Ponsetiego?
Skuteczność metody Ponsetiego sięga niemalże 100%! Warunkiem jest aby przeprowadzić w sposób staranny leczenie na każdym etapie. Wszystkie elementy leczenia są bardzo ważne i nie można niczego pomijać. Leczenie metodą Ponsetiego sprawia, że stopy są funkcjonalne i elastyczne.
Sam Ignacy Ponseti udowodnił, że inwazyjne leczenie tej wady nie jest potrzebne. Długoterminowe wyniki operacji nie są korzystne. Prowadzą do wielu powikłań i ograniczeń, takich jak bóle, sztywność stopy, zapalenia stawów, ograniczenia ruchu, zrosty i bliznowacenia. Te wszystkie czynniki znacznie obniżają komfort życia osób dotkniętych wadą, prowadzą często do kolejnych operacji i dalszych trudności.
Wada końsko szpotawa i leczenia brak…
Nieleczona wada może prowadzić do stopnia niepełnosprawności, który uniemożliwia dziecku, a później dorosłemu prawidłowe poruszanie się i funkcjonowanie w społeczeństwie. Niesie to za sobą cały szereg dolegliwości fizycznych, psychicznych i emocjonalnych. Wyzwanie, jakim jest wrodzona stopa końsko-szpotawa, staje się problemem dla krajów gorzej rozwiniętych ze względu na uwarunkowania medyczne i społeczne.
Więcej informacji na temat wrodzonej stopy końsko-szpotawej oraz możliwości jej leczenia bez konieczności operacji można znaleźć na stronie Fundacji im. Ignacego Ponsetiego.